.png "Instituto de Investigación del Consejo Constitucional")
-
1. El concepto, los fundamentos y los marcos de los derechos y las libertades legítimas del pueblo en el sistema de la República Islámica de Irán y su comparación con otros sistemas jurídicos
-
2. Mecanismos y requisitos para asegurar y garantizar los derechos y las libertades legítimas del pueblo
-
3. Los logros de la República Islámica de Irán en el ámbito de los derechos y las libertades legítimas del pueblo
.png "Instituto de Estudios de Derecho Público")
.png "Universidad de Meybod")
.jpg "Instituto Superior de Investigaciones sobre la Seguridad Social")
دوازدهمین پیش‌نشست از سلسله نشست‌های همایش ملی «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای مدّظله‌العالی» با موضوع «سازوکارها و الزامات تأمین و تضمین حقوق ملت و آزادی‌های مشروع»، روز سه‌شنبه 30 اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ در دانشگاه تبریز برگزار شد.
این نشست علمی با مشارکت پژوهشکده شورای نگهبان و با حضور اساتید دانشگاهی و پژوهشگران برگزار شد و دکتر سید حسین ملکوتی (عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز)، دکتر غلامرضا حاجی نوری (عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز) و دکتر آیت مولایی (عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز) به ایراد سخنرانی پرداختند.
آزادی: سنگ بنای قانون اساسی و مفهومی ریشه‌دار در ایران
در این نشست، دکتر آیت مولایی با دقت به بررسی مفهوم چندوجهی آزادی پرداخت و بر اهمیت اساسی آن در نظام‌های قانون اساسی و ریشه‌های تاریخی عمیق آن در سنت ایرانی تأکید کرد. این تحلیل که در سه بخش اصلی ارائه شد، به دنبال روشن کردن پیوند ذاتی بین آزادی، جوهره تدوین قانون اساسی و تجلی منحصر به فرد آن در چشم‌انداز حقوقی- اجتماعی ایران بود.
ماهیت ضروری آزادی در حقوق اساسی
وی سخنان خود را با این ادعا آغاز کرد که وجود قانون اساسی به طور ذاتی به معنای وجود آزادی است. به اعتقاد وی، آزادی یک مفهوم تقلیل‌ناپذیر است و سنگ بنایی است که هر چهارچوب قانون اساسی باید بر آن بنا شود. این مفهومی نیست که بتوان آن را به تعویق انداخت یا با اصول دیگر جایگزین کرد. فلسفه پشت تشکیل مجامع قانون اساسی، به اعتقاد ایشان، به طور جدایی‌ناپذیری با مفهوم آزادی مرتبط است. آزادی صرفاً یک افزودنی بعدی نیست، بلکه همزاد قانون اساسی است. هر قانون اساسی که تحقق آزادی را به نهادهای قانونگذاری آینده موکول کند یا آن را مشروط سازد، فاقد درک مدرن از قانون اساسی است. در پایان این بخش، ارزش ذاتی آزادی را «ستون خیمه قانون اساسی» دانست.
آزادی در سنت‌های تاریخی و اسلامی ایران
در بخش دوم به بررسی سیر تاریخی آزادی در ایران پرداخت و از رویکردی بومی برای درک این مفهوم دفاع کرد. دکتر مولایی استدلال کرد که آزادی هم یک مفهوم محلی و جهانی، هم باستانی و مدرن است و درک معنای معاصر آن مستلزم درک پیشینه‌های تاریخی آن است. همچنین، با اشاره به منشور کوروش به عنوان گواهی اولیه بر حقوق بشر، بر سهم تاریخی قابل توجه ایران، مدت‌ها قبل از ظهور تمدن غرب تأکید کرد.
در ادامه، به سنت اسلامی، به ویژه فقه امامیه، اشاره کرد که اگرچه فقه خصوصی از نظر تاریخی قوی بوده است، اما پتانسیل آن در بیان مفاهیم آزادی توسط علمای حقوق کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مفهوم «نفی ولایت» به عنوان یک حوزه بالقوه غنی برای توسعه درک بومی از آزادی ارائه شد. وی برای توضیح بیشتر این نکته، مفهوم «غلام» را با مفهوم غربی «برده» مقایسه کرد و تأکید کرد که حتی در بردگی تاریخی نیز، تفاسیر فرهنگی متفاوتی از آزادی و کرامت انسانی وجود داشته است. به اعتقاد وی، این امر بر اهمیت درک تاریخ خود به جای تکیه صرف بر چهارچوب‌های بیرونی تأکید می‌کند.
سپس دکتر مولایی به دوره‌های تاریخی مشروطیت ایران پرداخت. دوران مشروطه اول که با گسست از سنت در دوره قاجار مشخص شد، شاهد پذیرش مفاهیم لیبرال غربی از آزادی، به ویژه از جریان‌های فکری چپ‌گرای غرب بود. به گفته ایشان، این امر منجر به تشکیل اولین قانون اساسی شد. دوران مشروطه دوم که به طور قابل ملاحظه‌ای در انقلاب اسلامی متبلور شد، نشان‌دهنده بازگشت به تفسیر سنتی‌تر، مذهبی و حتی سوسیالیستی از آزادی بود که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منعکس شده است.
آزادی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
بخش پایانی به طور خاص بر چهارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران متمرکز بود. دکتر مولایی به استفاده مکرر از کلمه «آزادی» (پانزده بار) در مواد مختلف، از جمله در سوگند نمایندگان مجلس و رئیس‌جمهور اشاره کرد. علاوه بر این، مفهوم «آزادی‌های مشروع» به صراحت در اصول 9 و 156 ذکر شده است. اصل 9 تأکید می‌کند که هیچ‌کس، از جمله دولت و شهروندان، نمی‌تواند این آزادی‌های مشروع را به چالش بکشد. اصل 156 قوه قضاییه را نه تنها به عنوان حافظ، بلکه به عنوان مروّج آزادی معرفی می‌کند و آن را به ابزارهای لازم برای عملیاتی کردن این اصل مجهز می‌کند.
وی اصل 2 قانون اساسی را به عنوان منبع اصلی مفهوم آزادی در نظام حقوقی ایران معرفی کرد. این اصل بیان می‌دارد که جمهوری اسلامی بر پایه ایمان به اصول اسلامی است و مهم‌تر از آن، آزادی را با کرامت، ارزش و مسئولیت انسانی در برابر خدا مرتبط می‌سازد. همچنین، استدلال کرد که این پیوند منحصر به فرد، درک ایرانی از آزادی را متمایز می‌کند و در سایر سنت‌ها، حتی در دولت‌های مذهبی نیز یافت نمی‌شود.
ایشان در پایان، از عدم بررسی عمیق آکادمیک اصل 2 و پیامدهای آن برای درک آزادی در سایر اصول قانون اساسی، به ویژه اصل 9 ابراز تأسف کرد. وی تأکید کرد که اجماع‌نظر در میان دانشگاهیان در مورد تفسیر اصل 2 برای درک درست و ظریف آزادی در زمینه ایران بسیار مهم است، از تبدیل شدن بحث‌ها به اختلافات نخبگان جلوگیری می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که مفهوم آزادی صرفاً ترجمه‌ای از ایده‌های خارجی نیست، بلکه بازتابی از هویت تاریخی و فرهنگی ایران است.