دکتر «نورا فرحات»، استاد دانشگاه و بانوی پژوهشگر الجزایری در یادداشتی اختصاصی با عنوان «حقوق ملت و آزادی‌های عمومی در اندیشه سیاسی امام خامنه‌ای: بینش اسلامی معاصر» که به دبیرخانه همایش بین‌المللی «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» ارسال کرده است، نوشت:

«موضوع حقوق ملت و آزادی‌های عمومی یکی از مسائل اساسی و جوهری در اندیشه سیاسی اسلام است، زیرا رابطه حاکم و ملت را تعیین و پایه‌هایی را ایجاد می‌کند که ضامن تحقق عدالت و مشارکت در اداره جامعه بر اساس ارزش‌های اسلامی است. اجتهادات فکری در تعیین ماهیت این حقوق و میزان آزادی‌هایی که افراد و گروه‌ها می‌توانند داشته باشند در سایه ضوابط شرعی و منافع عمومی، متفاوت است.

در همین راستا، اندیشه‌های امام خامنه‌ای به‌عنوان امتداد اندیشه اصیل اسلامی و در عین حال پاسخی به تحولات و چالش‌های عصر ظهور کرد. امام خامنه‌ای، بینشی تکامل‌یافته درباره حقوق ملت، مبتنی بر مفاهیم عدل الهی، مسئولیت اجتماعی و نقش دولت در ایجاد تعادل میان آزادی و پایبندی به ارزش‌های دینی ارائه کردند. اندیشه ایشان همچنین منعکس‌کننده یک بینش روشمند و سیستماتیک برای چگونگی سازماندهی آزادی‌های عمومی است، به طوری که منافع عمومی بدون اینکه منجر به انحراف یا هرج و مرج شود، محقق شود.

امام خامنه‌ای در زمینه تحلیل نقش رسانه‌ها در جهان معاصر، به خطر این رسانه‌ها در دامن‌زدن به درگیری‌ها و برانگیختن فتنه‌ها اشاره می‌کنند که آن را (جنگ نرم) می‌نامند، جایی که قدرت‌های بزرگ برای سوءاستفاده از رسانه‌ها به‌عنوان سلاح اساسی برای بی‌ثبات کردن کشورها و گسترش هرج و مرج تلاش می‌کنند.

اهمیت این موضوع در شرایط معاصر کاملا مشهود است، جایی که اندیشه اسلامی با چالش‌های مربوط به تعیین ماهیت آزادی‌ها و حقوق در پرتو مدرنیته و جهانی شدن با ضرورت حفظ هویت دینی و ارزش‌های اسلامی مواجه است. در همین راستا، اندیشه سیاسی امام خامنه‌ای به‌عنوان الگویی مطرح می‌شود که هدف آن دستیابی به تعادل میان اصالت و نوآوری با در نظر گرفتن تحولات اجتماعی و سیاسی است.

آزادی‌های عمومی در اسلام از اصول و مبانی اساسی محسوب می‌شود که کرامت و استقلال مردم را در استیفای حقوق آن‌ها تضمین می‌کند. بنابراین، شریعت اسلام با هدف تضمین آزادی‌های مشروعی که با ارزش‌های دینی و اجتماعی در تضاد نیست، آمده است.

آزادی‌های عمومی به حقوقی گفته می‌شود که افراد جامعه از آن برخوردارند و در چارچوب شریعت اسلامی برای آنها تضمین شده است که شامل آزادی عقیده، آزادی بیان و و آزادی مالکیت است. قرآن كريم بر اصل آزادی تأكيد كرده است، چنان كه خداوند متعال می‌فرماید «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّين: در دین، هیچ اکراه و اجباری نیست»(بقره: 256) كه حاكی از احترام به آزادی عقيده است.

امام خامنه‌ای یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان و رهبرانی است که بینش و دیدگاهی جامع و منسجم از حقوق  ملت و آزادی‌های عمومی بر اساس مبانی اسلامی و ارزش‌های تمدنی ارائه کردند که هدف آن تحقق عدالت و ثبات در جامعه است.این بینش مبتنی بر مبانی فکری اساسی از جمله رابطه دیالکتیکی(جدلی) حاکمیت الهی و اراده ملت است، زیرا معتقد است که حاکمیت واقعی باید بر اساس تشریع الهی باشد و در عین حال نقش ملت را در انتخاب رهبری و مشارکت فعال در اداره امور آن تضمین کند. ایشان همچنین بر نقش شریعت اسلامی به عنوان مرجع اساسی تعیین‌کننده حقوق و آزادی‌ها تأکید می‌کند.

حضرت امام خامنه‌ای حقوق ملت را بخشی از پروژه اسلامی مبتنی بر عدالت و برابری دانسته و بر حق حاکمیت و تعیین سرنوشت، حق مشارکت سیاسی از طریق انتخابات و ضرورت تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی به گونه‌ای که فرصت‌های برابر را برای همه آحاد جامعه تضمین کند، تأکید دارند.

دیدگاه و بینش مقام معظم رهبری در زمینه آزادی‌های عمومی شامل تأکید بر آزادی بیان و رسانه در چارچوب ضوابط اخلاقی است که از بازی کردن با افکار عمومی و گسترش فساد جلوگیری می‌کند و آزادی عقیده و انجام عبادات دینی در چارچوب احترام متقابل، و آزادی کار و مالکیت مطابق با ارزش‌های اسلامی که مانع از استثمار و انحصار شود را تضمین می‌کند.

جامعیت و ایجاد توازن از ویژگی‌های بینش و دیدگاه امام خامنه‌ای است، زیرا ایشان میان حقوق و وظایف تعادل ایجاد می‌کنند و تأکید دارند که آزادی مسئولیتی است که باید در چارچوبی اجرا شود که در خدمت منافع ملت و حفظ هویت اسلامی آن باشد و همچنین پروژه فکری مقام معظم رهبری، ایشان را به الگویی از بینش مدرن اسلامی در زمینه حقوق بشر و آزادی‌های عمومی تبدیل کرده است.

حضرت امام خامنه‌ای معتقدند که حاکمیت الهی منافاتی با اراده ملت ندارد، بلکه مکمل آن است، زیرا شریعت اسلامی منبع اساسی قانون‌گذاری شمرده می‌شود و اراده ملت را به سوی تحقق عدالت و کرامت انسانی سوق می‌دهد. نظام اسلامی بر اساس بینش ایشان، میان حاکمیت الهی و حق تعیین سرنوشت ملت توازن ایجاد می‌کند و تأکید دارند که رهبری باید در دست فقیهی عادل باشد که قادر به اجرای احکام اسلامی برای تحقق ثبات و عدالت اجتماعی باشد و در این زمینه به مفهوم (ولایت فقیه) استناد می‌کند.

حضرت امام خامنه‌ای بر این باورند که اسلام با رویکرد همه‌جانبه خود قادر به ارائه الگوی عادلانه حکومتی است که در آن حکمرانی الهی با اراده ملت عجین شده و با پایبندی به اصول و مبانی استقلال و حاکمیت، ایجاد جامعه‌ای متعادل مبتنی بر عدالت و برابری را تضمین کند و توان و قدرت کافی برای حفظ این الگو در برابر چالش‌های خارجی را دارد.

مقام معظم رهبری همچنین معتقدند که شریعت اسلامی تنها مجموعه‌ای از احکام حقوقی نیست، بلکه نظام جامعی است که میان حقوق فرد و منافع جامعه تعادل ایجاد و تحقق عدالت و ثبات اجتماعی را تضمین می‌کند. ایشان همچنین تأکید دارند که پایبندی به قوانین اسلامی در تدوین سیاست‌های عمومی مانع از ایجاد هرج و مرج و انحرافات اخلاقی می‌شود و چارچوب مشخصی را برای آزادی‌ها منطبق با ارزش‌های اسلامی تعیین می‌کند.

امام خامنه‌ای بر این باورند که حقوق و آزادی‌ها باید در چارچوب شرعی باشد که حافظ نظم اجتماعی و اخلاقی باشد. حقوق بشر در اسلام جدا از وظایف و واجبات نیست. بلکه هر حقی با تعهدی همراه است که آزادی را به مسئولیتی منضبط تبدیل می‌کند که به عنوان ابزاری برای هرج و مرج یا تجاوز به حقوق دیگران استفاده نشود.

حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی) بر این مسئله تأکید دارند که امت اسلام به دور از مداخلات خارجی، حق تعیین سرنوشت خود را دارد و استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را از مهمترین حقوقی می‌دانند که باید حفظ شود و در این زمینه به آیه 141 سوره نساء  «وَلَن يَجْعَلَ اللّهُ لِلْكافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا: خدا هرگز هیچ راه سلطه‌ای به سود کافران بر ضد مؤمنان قرار نداده است» استناد می‌کنند و بر لزوم رهایی از وابستگی به بیگانگان تاکید دارد.

عدالت اجتماعی و اقتصادی یکی از اصول اساسی ادیان آسمانی است و از اهداف اصلی بعثت پیامبران(علیهم السلام) بوده است. بنابراین حضرت امام خامنه‌ای بر تحقق عدالت اجتماعی تاکید و بر ضرورت توزیع عادلانه ثروت و جلوگیری از استثمار اهتمام دارند. امام خامنه ای بر این باورند که دولت اسلامی موظف به تأمین زندگی شایسته برای آحاد جامعه است و در این زمینه به حدیثی از پیامبر(ص) استناد می‌کند که می‌فرماید «ألا كلكم راع وكلكم مسؤول عن رعيته، فالأمير على الناس راع وهو مسؤول عن رعيته، والرجل راع على أهل بيته وهو مسؤول عنهم، والمرأة راعية على أهل بيت بعلها وولده وهي مسؤولة عنهم، ألا فكلكم راع وكلكم مسؤول عن رعيته:  بدانيد كه همه شما مسئوليد و همه شما نسبت به زيردستانش بازخواست مى‌شويد . فرمانرواى مردم، مسئول مردم است و نسبت به زيردستانش بازخواست مى‌شود. مرد، سرپرست خانواده است و نسبت به آنان، بازخواست می‌شود.
زن، مسئول خانه شوهر و فرزندان اوست و در برابر آنان، بازخواست مى شود. برده، مسئول مال مالك خود است و در برابر آن، مسئول است. پس بدانيد كه همه شما مسئوليد و همه‌تان در برابر زيردستان خود، بازخواست مى‌شويد».

آزادی‌های عمومی از اصول اساسی در اندیشه سیاسی اسلام است و امام خامنه‌ای برای آن اهمیت ویژه‌ای قائل بودند، زیرا آن را در چارچوب اسلامی می‌‎بینند که میان حقوق و وظایف تعادل برقرار می‌کند و آسیبی به جامعه و ارزش‌های دینی نمی‌رساند.

امام خامنه‌ای معتقدند آزادی بیان، حقی است که در اسلام تضمین شده است، اما مشروط به این است که به جامعه آسیب نرساند و ارزش‌های دینی و اخلاقی را زیر پا نگذارد. ایشان بر ضرورت آزادی بیان به عنوان ابزاری برای تأمین منافع ملت تاکید دارند نه اینکه به ابزاری برای گسترش فساد و انحراف تبدیل شود. آزادی بیان به معنای آزادی توهین، تحریف و سوءاستفاده از مقدسات نیست و آزادی واقعی آن چیزی است که به روشنگری اذهان و ساختن جامعه کمک کند.

حضرت امام خامنه‌ای معتقدند رسانه‌ها باید به ابزاری برای دفاع از اسلام و ارزش‌های اسلامی تبدیل شوند و در رساندن پیام امت اسلامی به جهانیان سهیم باشند. ایشان همچنین بر اهمیت دفاع از جمهوری اسلامی به‌عنوان یک الگوی سیاسی اسلامی تأکید دارتد، چرا که استعمار می‌خواهد قدرت و توانایی نظام اسلامی ایران در مدیریت جامعه را زیر سؤال ببرد.

حضرت امام خامنه‌ای اصولی را مطرح می‌کنند که باید بر کار رسانه‌ای حاکم باشد که مهم‌ترین آنها تمرکز بر برتری کیفی برنامه‌های رسانه‌ای به جای گسترش کمی، توجه به انتقال اطلاعات به شیوه‌ای شفاف و جذاب، بهره‌مندی از نظریه‌های علمی و دانشگاهی در طرح پژوهش‌ها، تلاش برای مقابله با هجمه فرهنگی و رسانه‌ای و ضرورت پایبندی به ضوابط اخلاقی است.

از اینجا مشخص می‌شود که نگاه امام خامنه‌ای به آزادی بیان و رسانه مبتنی بر اصل توازن آزادی و انضباط است، چرا که ایشان معتقدند رسانه‌ها باید ابزاری برای گسترش آگاهی و ارزش‌های اخلاقی باشند، نه وسیله‌ای برای تحریک یا اشاعه هرج‌ومرج. رسانه هدفمند و مسئولیت‌پذیر از نظر ایشان رسانه‌ای است که بدون گرفتار شدن در دام تبلیغات دروغین و انحراف از اصول اخلاقی، در جهت سازندگی جامعه و ترویج ارزش‌های اسلامی و انسانی تلاش کند.

موضوع آزادی عقیده و انجام شعایر دینی و عبادی یکی از موضوعات اساسی در اندیشه سیاسی اسلام است، چنانکه حضرت امام خامنه‌ای تأکید دارند که اسلام خواستار عدالت و انصاف در برخورد با پیروان سایر ادیان به دور از بی‌عدالتی و تبعیض است.

در این زمینه، مقام معظم رهبری با تأکید بر تجربه جمهوری اسلامی ایران در تعامل با با اقلیت‌های دینی، مواضع میهن‌پرستانه این اقلیت‌ها را به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که بسیاری از مسیحیان ارمنی و آشوری به صفوف مدافعان کشور پیوستند، تمجید کردند.

جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه امام خامنه‌ای، دارای سیاستی مبتنی بر احترام به آزادی‌های دینی با حفظ هویت اسلامی جامعه است که مطابق با آنچه حضرت امام خمینی (ره) تأکید کردند اقلیت‌های دینی از حقوق مساوی با شهروندان ایرانی برخوردار هستند.

نظام اسلامی ایران تلاش می‌کند که میان آزادی‌های فردی و ارزش‌های دینی و اجتماعی تعادل برقرار کند. با این حال، برخی از اختلافات در تطبیق عملی نیاز به بهبود مکانیسم‌های اجرایی و افزایش شفافیت قانونی دارد. در این زمینه، شورای نگهبان در جمهوری اسلامی ایران نقشی محوری در حفظ هویت اسلامی کشور ایفا می‌کند که بحث‌های داخلی را در مورد چشم‌انداز گسترش مشارکت سیاسی مطرح می‌کند. در پاسخ به این بحث‌ها، نظام ایران سیاست‌های بازتری را برای تقویت نقش شوراهای مشورتی و فعال کردن گفت‌وگوها در مورد اصلاحات قانونی اتخاذ کرد که به توسعه روند دموکراتیک در چارچوب اسلامی کمک می‌کند.

پس از بررسی مبانی نظری حقوق ملت و آزادی‌های عمومی در اندیشه سیاسی اسلامی و تحلیل دیدگاه امام خامنه‌ای(مد ظله العالی) نسبت به این مفاهیم و سپس تعمیم کاربرد آن‌ها در جمهوری اسلامی ایران، می‌توان به چند نتیجه مهم دست یافت:

1 ـ حقوق ملت و آزادی‌های عمومی ریشه در اندیشه اسلامی دارد، چرا که اسلام برداشتی متوازن از حقوق ملت و آزادی‌های عمومی مبتنی بر اصول عدالت، مشورت و مسئولیت متقابل حاکم و حاکم ارائه کرده است.

2 ـ بینش سیاسی امام خامنه‌ای مبتنی بر حاكميت دينی مردمی است و ایشان با ترکیب میان شورا و ولايت، الگوی اسلامی منحصربه‌فردي را ارائه داده‌اند كه فراتر از دوگانگی سنتی ميان دموكراسی غرب و رژيم‌های استبدادی است.

3 ـ تأثیر بینش امام خامنه‌ای بر اندیشه سیاسی نوین اسلامی. اندیشه‌های ایشان با تقویت مفهوم حاکمیت مردمی در چارچوب دینی، برجسته‌کردن نقش عدالت اجتماعی در حکومت‌داری و تأکید بر مقاومت در برابر استبداد داخلی و استکبار جهانی، به غنای فقه سیاسی اسلامی کمک کرد. این تأثیر در بسیاری از جنبش‌های اسلامی معاصر که دیدگاه ایشان مبنی بر مقاومت در برابر بی‌عدالتی و ترویج حکومت‌داری مبتنی بر ارزش‌های اسلامی اتخاذ کردند، منعکس شد.

4 ـ چالش‌های کاربردی، علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته در جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد توازن میان حقوق ملت و آزادی‌های عمومی، همچنان زمینه‌های بهبود و توسعه وجود دارد و این امر راه را برای اهتمام بیشتر و نوسازی مستمر سازوکارهای حکمرانی به منظور انسجام بهتر میان مبانی اسلامی و مقتضیات زمان باز می‌کند.